En zo was het zomaar door die ellendige corona een week eerder dan de bedoeling ‘vakantie’ of, zoals op de KSE het geval, nog enkele dagen online lessen draaien. Tot hoe lang zullen we weer in lockdown moeten blijven? We zullen het af moeten wachten. Hopelijk voor iedereen tòch de komende dagen een moment om even tot rust en zichzelf te komen.
Er is een tijd geweest ( in de jaren 70), vóórdat de ‘kerstmusicals’ op de KSE hun intrede deden, dat er vóór het uitbreken van de Kerstvakantie voor de leerlingen van onderbouw en bovenbouw en voor de collega’s aparte kerstvieringen in de aula gehouden werden. Een aantal malen heb ik tijdens dat soort vieringen een kunstbeschouwing mogen houden n.a.v. een schilderij met een kerst tafereel. De tekst en dia’s van een van de beschouwingen uit die jaren vond ik onlangs terug bij mijn opruimingswerkzaamheden op zolder en die wil ik, vlak vóór de kerstvakantie graag met jullie delen.
In de middeleeuwen waren stilte en rust nog een wezenlijke en vanzelfsprekende delen van het leven.
De rust van de natuur die andere geluiden het zwijgen oplegt.
Het strikt geordende geluid van Gregoriaanse koorzang in een middeleeuws klooster werd niet gestoord door lawaai van de straat of ander geluiden van buitenaf.
Schilderijen hoefden niet te concurreren met lawaaiige signalen en tekens uit reclame en massacultuur.
Ze werden in alle rust bekeken.
Met aandacht, liefde en met oog voor detail.
Daar waren ze immers voor gemaakt.
Met oneindig veel geduld en precisie, met oog voor kleur en het kleinste detail, zonder het grote geheel uit het oog te verliezen.
Heel wat anders dan de signalen uit de massamedia waarin we tegenwoordig overal en altijd in ondergedompeld worden.
Signalen proberen ons ondubbelzinnig en opdringerig een betekenis te dicteren.
Een kunstwerk nodigt uit er zelf een betekenis in te ontdekken.
Kunstwerken vragen een andere wijze van kijken: signalen dresseren, kunstwerken voeden je op.
Geertgen tot Sint Jans schildert op jonge leeftijd, maar toen al aan het einde van zijn leven ‘De aanbidding der Koningen‘.
Op het schilderij zie je de Koningen twee keer: één keer op de voorgrond tijdens hun kraamvisite, een keer op de achtergrond, waar je hen uit verschillende richtingen onderweg ziet door een gedetailleerd vastgelegd landschap.
Twee momenten uit een verhaal in één schilderij: heel gewoon in de Middeleeuwen.
De drie koningen vertegenwoordigen de drie generaties en komen uit de drie werelddelen die in de late middeleeuwen bekend waren: Europa, Azië en Afrika.
Met de geschenken die zij aanbieden (mirre, wierook en goud) wordt aangegeven dat ook de machtigen der aarde het Kind als hun heerser erkennen.
In zijn schilderij brengt Geertgen een groot gevoel voor menselijke intimiteit tot uiting.
De oude Koning Balthasar laat het Kind uit de gouden beker een versnapering nemen.
Maria, Jozef en de andere twee Koningen zijn de vertederde toeschouwers.
De tijd lijkt even stil te staan en je ogen dwalen nog eens naar achteren, naar het landschap met zijn paradijselijke rust, naar de vogels die te zien zijn rond de ruïne van de stal, de os en de ezel die eten uit hun ruif.
Even stil staan bij dit schilderij
Even stil staan bij het verhaal wat hier verteld wordt.
Een verhaal over het Kind wat niet van deze wereld is en ons daarom zoveel te bieden heeft.
Geertgen tot Sint Jans: De aanbidding van de koningen (1485)
geertgen 2
geertgen 3
geertgen 4
Met deze beschouwing wens ik jullie en je dierbaren hele mooie vredige Kerstdagen, een rustige Kerstvakantie en voor straks een nieuw jaar wat ons hopelijk meer goeds, gezondheid èn wijsheid zal brengen dan het afgelopen jaar.
Tot in het nieuwe jaar, tot in 2022.
Het hierboven besproken schilderij is te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam, het is geschilderd zo rond 1480-1485 door Geertgen tot Sint Jans, olieverf op paneel, h 91,6cm × b 71,8cm.
De schilder Geertgen tot Sint-Jans (ca.1460-ca.1495) leefde in het Haarlemse klooster van de Johannieter orde, de Sint-Jansheren. Daaraan ontleent hij zijn naam.
