Dit is één van de allereerste opdrachten geweest die ik op mijn leerlingen van het Stedelijk Gymnasium in Den Bosch en van de KSE in Etten-Leur heb los gelaten. Het betreft de brugklasopdracht ‘Vissen in het aquarium’ . Twee jaar geleden heb ik deze opdracht na al die jaren nog een keertje gegeven aan het leuke brugklasje wat ik toen had en waarmee ik o.a. ook het Van Gogh-vliegproject gedraaid heb. De huidige generatie ging er nog net zo fanatiek en enthousiast mee aan de gang als hun papa’s en mama’s meer dan dertig jaar eerder.
In de lessen methodiek en didactiek van Toon Gerritse op de akademie werd deze opdracht ons uitgelegd als zijnde ideaal om de leerlingen, uiteraard na wat oefeningen in mengen en na een eerste kennismaking met de kleurenleer en de diverse kleurcontrasten, voor het eerst ècht te laten schilderen. Toen ikzelf met het leraarbijltje mocht gaan hakken en bovendien op een vlooienmarkt voor een schijntje (10 gulden) een stapel Verkade-albums op de kop getikt had waaronder twee exemplaren over aquaria die ik prima zou kunnen gebruiken als voorbeeldmateriaal, lag het voor de hand waarmee ik mijn brugklassertjes na de eerste schilderschermutselingen met plakkaatverf aan het werk zou zetten.
Verkade albums
Verkade albums
Verkade albums
Bij deze eerste echte schilder opdracht komt er, zeker voor brugklassertjes, best wel veel kijken. Ik liet daarom ook de leerlingen een duidelijke werkvolgorde aanhouden zodat ze voor elk onderdeel precies zouden weten aan welke zaken ze zich zouden moeten houden. In de oriëntatiefase worden plaatjes gezocht van met name tropische vissen, koraal, waterplanten, enz. Vroeger was je daarvoor aangewezen op (bibliotheek)boeken of het eigen aquarium, vandaag de dag is internet natuurlijk een onuitputtelijke bron.
Vervolgens worden er compositieschetsjes gemaakt waarbij de beste straks als houvast bij het eigenlijke werkstuk moet dienen. Stel je daarbij voor dat je tekenvel het glas is van de aquariumruit waarachter de vissen zwemmen.
In deze schetsen moet al rekening gehouden worden met ruimte en diepte (overlapping, afsnijding, voor, groot/achter, klein) en de levendige bewegingen van de vissen en de heen en weer wuivende planten. Bovendien moet duidelijk zijn dat er geen genoegen wordt genomen met schematische oplossingen voor waterplanten en vissen. Goed kijken dus naar de plaatjes! Het beste schetsje wordt gekozen en op het uiteindelijk formaat zonder al teveel details en zo dun mogelijk met het HB potlood getekend te worden als basis voor het schilderij.
Dan gaan we schilderen! Eerst de bodem. Natuurlijk geen schematisch kanariegeel zand, maar een mengsel van oker, geel, wit en voor de verder naar achter liggende bodem wat blauw erbij. Niet één kleur, maar verschillende tinten en toetsen. Zwart laten we lekker in het potje zitten vanwege de grauwsluier die door gebruik daarvan bij menging met andere kleuren veroorzaakt wordt. De achtergrond van het water is de volgende stap: groen/blauwachtige tinten waarbij het bovenin (omdat daar vaak aquariumverlichting zit) het lichtst is en het meer naar beneden toe verloopt naar wat donkerder tinten.
Plaatjes uit de Verkade albums
Plaatjes uit de Verkade albums
Aquarium 1
Vervolgens zijn de waterplanten aan de beurt: planten vooraan wat feller van kleur door met meer geel te mengen dan de planten achteraan (dan doe je er wat meer blauw bij).
Tenslotte, met het fijne penseel no.4 de vissen: de felle kleuren van de tropische vissen krijg je niet alleen door te mengen, maar ook door rekening houdend met de diverse kleurcontrasten de kleuren te combineren.
Aquarium 2
Aquarium 3
Aquarium 4
Aquarium 5
Aquarium 6
Aquarium 7
Regelmatig krijg ik werk toegestuurd door oud-leerlingen. Heel blij ben ik daarmee. Zo kreeg ik een schilderij van deze opdracht van Mariëtte de Bruijn, die ik in schooljaar 1976-1977 in de brugklas had. Helaas is ie niet afgekomen, maar toch laat ik hem hier zien omdat de achtergrond door Mariëtte er keurig in geschilderd is en je kunt zien hoe mooi en nauwkeurig zij de vissen al voor getekend heeft als basis voor het schilderwerk.
Mariëttes onvoltooid aquarium
